جنبش حماس مقاومتى که از بطن اخوان المسلمین در برابر اشغالگری سربرآورد

یکی از برجسته‌ترین جنبش‌های مقاومت فلسطین که از درون اخوان‌المسلمین درسرزمین فلسطین برخاست و تآسیس آن مصادف شد با وقوع انتفاضه اول در دسامبر ۱۹۸۷/ آذر ۱۳۶۶ با هدف آزادسازی فلسطین و بازگرداندن آوارگان فلسطینی به سرزمین‌هایی که از آنجا آواره شده بودند .

پیدایش و تأسیس :

مقدمات و شکل گیری پروژه حماس (حرکه المقاومه الإسلامیه) از اواخر دهه هفتم قرن بیستم  آغاز شد و به مدت ۱۰ سال ادامه یافت . در پنجشنبه  ۱۰ دسامبر ۱۹۸۷– ۱۹ آذر ۱۳۶۶ ش  در جریان انتفاضه اول تعدادی از رهبران نهضت اسلامی در منزل شیخ احمد یاسین درنوارغزه گرد هم آمدند و توافق کردند که شرایط فعلی وضعیت و فرصت مناسبی  است تا عملاً اقدام مسلحانه علیه اشغالگران را  آغاز کرده و وارد مرحله جدیدی از درگیری ، اقدامات و تظاهرات شوند.

در این جلسه اولین بیانیه تنظیم شد و وظیفه چاپ و نشر و پخش آن به دستگاه امنیتی جنبش که «مجد» نام داشت و تحت رهبری یحیی السنوار بود ، محول شد، اما اوضاع امنیتی اجازه نداد تا بیانیه در همان روز منتشر گردد و عناصر سازمان تا روز دوشنبه ۱۴ دسامبر ۱۹۸۷ نتوانستند آن را منتشر کنند اما روز سه شنبه  در سراسر نوار غزه پخش شد.

حماس اولین منشور خود را در سال ۱۹۸۸ صادرکرد و اولین مجلس شورای خود را در آگوست ۱۹۹۱ –  مرداد ۱۳۷۰ تشکیل داد.

عوامل ظهور جنبش:

این جنبش در نتیجه تعامل بسیاری از عوامل تجربه شده توسط مردم فلسطین، از یوم النَکْبَه ، روز فلاکت  ۱۹۴۸ به شکل عام تا شکست ۱۹۶۷ به شکل خاص به وجود آمد. این عوامل عموماً داخلی، منطقه ای و بین المللی هستند.

در سطح داخلی، ادامه اشغالگری اسرائیل و جنایات تحریک آمیز روزانه آن، انگیزه ای برای ظهور این جنبش بود. در سطح عربی و منطقه ای، شکست ۱۹۶۷ و تحولات اساسی در اندیشه سازمان آزادیبخش فلسطین در دهه ۱۹۸۰ که تغییراز اندیشه مقاومت به اندیشه مذاکرات صلح آمیز بود، بعلاوه ، رشد بیداری اسلامی در جامعه فلسطین، در زمینه سازی برای ظهور جنبش حماس در میدان اقدامات سیاسی فلسطینى تاثیر داشت.

نامگذاری :

جنبش حماس شاخه ای از گروه اخوان المسلمین است و به همین دلیل جنبشی اسلامی ست که با شکل گیری آن مرحله جدیدی از مقابله با اشغالگری آغاز شد و از طرفی جنبشی مقاومتی است  لذا نهضت مقاومت اسلامی  ” حرکه المقاومه الإسلامیه ”  ،  به اختصار حماس نام گرفت.

اندیشه و ایدئولوژی:

اندیشه جنبش حماس به سختی از آنچه که توسط اخوان المسلمین پذیرفته و مطرح شده است منحرف می شود، علیرغم اینکه این جنبش به دلیل زندگی در زیر فشار اشغالگران اسرائیل دارای ویژگیهاى مخصوص به خود نیز میباشد ، حماس جنبشى مقاومتی محسوب می شود. اسلام را رویکرد خود می‌داند و اندیشه‌ها و مفاهیم خود را از آن استخراج می‌کند و در همه مفاهیمش بر آن تکیه می‌کند.

یکی از روندهای سرنوشت سازی که جنبش حماس به آن معتقد است این است که درگیری اش با اشغالگران اسرائیل یک “درگیری وجودی بدون مرز” است و جهاد و مقاومت تنها راه آزادسازی و رهایی است و مذاکرات صلح با اسرائیل را اتلاف وقت و بی توجهی به حقوق می داند .

این جنبش تاکید می کند که در برخورد با حوادث بسیار انعطاف پذیر است و معتقد است که این انعطاف را با ورود به انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین در سال ۲۰۰۵ و تشکیل اولین دولت در تاریخ خود نشان داده است .  توجه داشته باشید که حماس از شرکت در انتخابات قانونگذاری ۱۹۹۶ سر باز زد.

برجسته ترین رهبران :

شیخ احمد یاسین به عنوان اولین بنیانگذار جنبش و برجسته ترین رهبران تاریخی آن به همراه گروهی از رهبران موسس میباشند که بعضی از ایشان : عبدالعزیز الرنتیسی، عبدالفتاح دخان (منطقه مرکزی)، محمد شمعه (اردوگاه الشاطی ) ، ابراهیم الیاازوری (غزه)، صلاح شحاده (شمال) و عیسی النشار (منطقه رفح ) و دیگران هستند.

رژیم اشغالگر اسرائیل احمد یاسین را در ۲۲ مارس ۲۰۰۴ – ۳ فروردین ۱۳۸۳ ترور کرد و دکتر عبدالعزیز الرنتیسی جانشین وی شد که تنها یک ماه پس از شیخ یاسین ترور شد و به شهادت رسید.

پس از دستگیری‌های نیروهای اشغالگر علیه رهبران و کادرهای جنبش، موسی ابو مرزوق نقش موثر و  مسئولیت بازسازی این سازمان در سرزمین‌های اشغالی را بر عهده داشت . وی ریاست دفتر سیاسی جنبش حماس بین ۱۹۹۳-۱۹۹۵ را برعهده گرفت.

خالد مشعل نیز یکی از زعمای جنبش است، در سال ۱۹۷۱ به شاخه فلسطینی اخوان المسلمین پیوست، جناح فلسطینی اخوانی در دانشگاه کویت تحت عنوان ” کتاه الحق الاسلامی – تشکل اسلامی حق ” را رهبری کرد و بین سال های ۲۰۱۷-۱۹۹۶ ریاست دفتر سیاسی جنبش را بر عهده داشت. او در ۲۵ سپتامبر ۱۹۹۷ در اردن مورد سوءقصد قرار گرفت، اما ناکام ماند.

اسماعیل هنیه در ماه می ۲۰۱۷ به عنوان رئیس دفتر سیاسی جنبش انتخاب و جانشین مشعل شد. با پیروزی حماس  در پی مقررات انتخاباتی سال ۲۰۰۶، رئیس دولت خودگردان فلسطین شد ، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان، او را در ژوئن ۲۰۰۷ – خرداد ۱۳۸۶ از سمت خود برکنار کرد. او از جمله کسانی بود که به تبعید به منطقه مرج الظهور در جنوب لبنان محکوم شد اما بدنبال امضای توافقنامه اسلو، به نوار غزه بازگشت و رئیس تشکل اسلامی در دانشگاه اسلامی غزه شد.

محمود الزهار یکی از اعضای دفتر سیاسی جنبش است. در سال ۱۹۸۸، ۶ ماه پس از اعلام تأسیس جنبش دستگیر شد. وی از جمله کسانی بود که در سال ۱۹۹۲ به مرج الظهور در جنوب لبنان تبعید شد و یک سال کامل را در آنجا سپری کرد. در سال ۲۰۰۳ مورد ترور قرار گرفت، اما از این ترور جان سالم به در برد.

مواضع ابتدایی جنبش :

جنبش حماس پس از تأسیس به یکی از برجسته‌ترین جنبش‌های مقاومت فلسطین تبدیل شد، زیرا از ابتدای حضورش  دور از رقابت عربی نبود و از مقبولیت آشکار خلیج فارس برخوردار بود و در سال ۱۹۸۸ دفتری در عربستان سعودی افتتاح کرد.

با حمله عراق به کویت، سازمان آزادیبخش فلسطین به نفع عراق موضع گیری کرده که این مسئله روابط خلیج فارس و فلسطین را با بحران مواجه کرده بود ، اما اتخاذ موضعی متفاوت توسط حماس به فلسطینیان کمک کرد تا روابط خود را با ددل خلیج بهبود بخشند . حماس این تهاجم را محکوم کرده و آن را یک رویداد منفی تلقی کرد و ازعراق خواست تا از کویت عقب نشینی کند.

از اقدامات مهمی که نزدیکی عربستان سعودی با جنبش حماس را تایید کرد، استقبال گرم عربستان سعودی از احمد یاسین بنیانگذار این جنبش در سال ۱۹۹۸ بود.

با تشدید وقایع انتفاضه در نوار غزه، عکس العملهای  توده ها از نوار غزه به کرانه باختری منتقل شد، زیرا رهبری به دنبال تشدید رویارویی و مشارکت توده های کرانه باختری در آن بود.این موضوعی بود که باعث شد ، نیروهای اشغالگر جنگ گسترده ای را علیه جنبش به راه انداخته و رهبران آن به ویژه الرنتیسی و یحیی السنوار را دستگیر و تحت تعقیب قرار دهند. در سال ۱۹۹۲ با ربایش و کشته شدن یک سرباز اسرائیلی ، بعضی از اعضای جنبش دستگیر، بازجویی و تعدادی به مرج الظهور در جنوب لبنان تبعید شدند.

حماس توسعه یافته ، رشد کرد و در فراتر از مرزهای نوار غزه گسترده شد . دفتر سیاسی آن در سال ۱۹۹۹، پس از بستن دفاتر حماس در امان توسط دولت اردن، به دلیل آنچه در آن زمان تخلفات غیرقانونی جنبش نامید، به دمشق منتقل شد.

تیرگی روابط عربستان و سوریه از سال ۲۰۰۵، علاوه بر بحران تقسیم فلسطین در سال ۲۰۰۷، عواملی هستند که بر روابط عربستان سعودی با حماس تأثیر منفی گذاشتند، این رابطه بهبودی ملموسی نداشت تا آغاز اغتشاشات درسوریه سال ۲۰۱۱ ، چرا که شکافی عمیق  بین جنبش و نظام سوریه ایجاد شد و بدنبال آن دفاتر سیاسی جنبش در دمشق بسته  و به خلیج به ویژه به قطر منتقل گردید.

اقدام نظامی :

این جنبش در سال ۱۹۸۶ بصورت غیر رسمی شاخه نظامی خود با نام «مجاهدین فلسطین» را به رهبری صلاح شحاده تأسیس کرد و توانست برخی عملیات های  مسلحانه از جمله کارگذاری مواد منفجره و تیراندازی به گشت‌های اشغالگر را اجرا کند.

سپس در اواسط سال ۱۹۹۲ این مجموعه،  شاخه نظامی حماس بنام گردان های عزالدین قسام معروف شد و ریاست آن بر عهده صلاح شهاده قرار گرفت ، پس از ترورشهاده ، محمد الضیف که یکی از برجسته ترین فرماندهان این مجموعه به شمار می رفت جانشین وی شد.

حماس با انجام عملیات های استشهادی کیفی به رهبری مهندس یحیی عیاش در دهه ۱۹۹۰ به تقویت قدرت و اقدام نظامی خود کمک کرد، سپس در جریان انتفاضه دوم (انتفاضه الاقصی در سال ۲۰۰۰) به ویژه یورش و حمله به شهرک های اسرائیلی، چه در کرانه باخترى یا نوار غزه که اشغالگران اسرائیل ادر سال ۲۰۰۵ از آن خارج شدند.

این گردانها بر تولید موشک های بومی متکی هستند، زیرا مهندسان آنها موشک هایی با برد بیش از ۱۵ کیلومتر می سازند. از بارزترین چیزهایی که این شرکت تولید کرد، مدل هواپیمای ابابیل، هر دو نوع (تجسسی و تهاجمی) بود که در اولین عملیاتش بر فراز وزارت دفاع اسرائیل پرواز کرد و در نبرد «طوفان  الاقصی» دراکتبر سال جاری نیزمورد استفاده قرار گرفت.

گردان های عزالدین قسام همچنین چندین عملیات را در اشکال مقاومتی گوناگون علیه رژیم اشغالگر اسرائیل به مرحله اجرا رساندند و مسئولیت تعدادی زیادی از عملیاتهای استشهادی را بر عهده گرفتند و بسیاری از سربازان اسرائیلی را به اسارت درآوردند.

تل آویو، حیفا و رآکتور دیمونا را با موشک های دست ساز خود بمباران کرده واززمین، هوا و غواصی در زیر دریا توسط یگانهای کوماندویی دریایی (مشهور به  قرباغه – وحده الضفادع ) به پادگانهای اشغالگران یورش برد.

تشکیل دولت:

حماس در انتخابات مجلس قانونگذاری فلسطین در سال ۲۰۰۶ با اکثریت قاطع پیروز شد و با این پیروزی، جنبش آزادیبخش ملی فلسطین (فتح) را که برای چندین دهه در صف اول صحنه فلسطین قرار داشت ، حذف کرد و دولتی به ریاست اسماعیل هنیه تشکیل داد.

در نتیجه با فشارهای داخلی و خارجی فراوانی مواجه شد که منجر به شکست آن گردید ، درگیری‌های خونینی بین آنان و جنبش فتح در گرفت که نهایتا با تصرف نوار غزه به دست حماس خاتمه یافت.این موضوع محمود عباس، رئیس‌جمهور فلسطین، را برآن داشت تا این دولت وحدت ملی که پس از معاهده مکه تشکیل گردیده بود را منحل کرده ، اسماعیل هنیه را برکنار نموده و  به سلام فیاض مأموریت دهد تا دولت وضعیت اضطراری تشکیل دهد.

در لیست تروریستی آمریکا:

ایالات متحده آمریکا حماس را در لیست تروریستی خود قرار داد و مقاومت ملی را که در داخل فلسطین علیه رژیم اشغالگر اسرائیل انجام می دهد، امری جنایتکارانه میداند و با چنین فهرستی، به آریل شارون، نخست وزیر سابق اسرائیل، چراغ سبز نشان داد تا از مقاوت خلاص گشته ،  با ابزارهای شخصی و ویژه خود، از جمله ترور و حذف فیزیکی مستقیم رهبران و کادرهای حماس بهره گیرد.

بین منشور و سند :

این جنبش در اول ماه می ۲۰۱۷ – اردیبهشت ۱۳۹۶  سندی از اصول و سیاست‌های کلی را اعلام کرد که در آن تاکید شد ؛ ازهیچ بخشی از سرزمین فلسطین صرف نظر از اینکه اشغال اسرائیل چقدر طول بکشد و بدون توجه به شرایط و فشارها، تنازل نخواهد کرد.

این سند شامل ۴۲ بند است که در ۱۲ عنوان تقسیم شده است و تأیید می کند که بیت المقدس پایتخت فلسطین است و مسجد الاقصی حق انحصاری مردم و ملت است و مخالفت خود را با پروژه ها و تلاش هایی که برای حل مسئله آوارگان انجام می شود اعلام می کند. و همچنین امتناع از به رسمیت شناختن مشروعیت اشغالگری اسرائیل و تاکید بر اینکه هیچ جایگزینی برای آزادسازی کامل فلسطین از رودخانه تا دریای آن وجود ندارد.

در این سند همچنین آمده است که مقاومت در برابر اشغالگری با هر ابزار و روشی حق مشروعی است که قوانین الهی و هنجارها و قوانین بین‌المللی آنرا تضمین می‌کند و مقاومت مسلحانه گزینه راهبردی حفاظت از اصول  و احیای حقوق ملت فلسطین است.

سند تاکید کرد که سازمان آزادیبخش فلسطین یک چارچوب ملی برای مردم فلسطین است که باید حفظ شود اگر چه که بنا کردن بر پایه های دموکراتیک از ضروریات آن است.

سند جنبش حماس سه دهه پس از اعلام منشور تاسیس  آن در سال ۱۹۸۸ منتشر شد تا مرحله بلوغ، آگاهی و توسعه را در عملکرد و اندیشه سیاسی خود بیان کند. این دوره زمانی تلقی می شد که در آن باید ادبیات جدید ارائه شود و اصول و اندیشه سیاسی آن به روز شود.

منبع : الجزیره