زندگانی سیاسی-اجتماعی امیرالمومنین (ع) پس از رحلت پیامبر اسلام (ص)
جلسه اول
نکات مطرح شده در جلسه اول:
۱.حیات سیاسی و اجتماعی امیر المؤمنین(ع) متاثر از شرایط موجود و فراز و نشیبها.
۲. امام علی(ع) متناسب با شرایط موجود کنش و واکنش دارند.
۳. برای فهم دقیق آن شرایط مقدماتی لازم است :
الف . ساختار قبیله ای شبه جزیره العرب و ویژگی های آن
ب.مناطق مهم شبه جزیره و تعاملات مثبت و منفی میان آنها
جلسه دوم
نکات مهم مطرح شده در جلسه دوم :
۱.رتبه بندی تیره های قریش و رقابت میان تیره های مختلف .
۲. شباهت زمان امیر المؤمنین(ع) به سالهای پایانی حیات رسول خدا(ص) .
حیات سیاسی پیامبر(ص) در دو مرحله قابل ترسیم است :
الف . آغاز هجرت تا پس از صلح حدیبیه .
ب. پس از فتح مکه و اوج گیری قدرت حکومت اسلامی
۳. قدرت یافتن دین و مشکلات پیرامون آن از جمله کاهش نفوذ پیامبر(ص)
جلسه سوم
نکات مهم مطرح شده در جلسه سوم:
۱.میزان تطابق بین تاریخ موجود (مدون) با واقعیت نیازمند بررسی انتقادی است.
۲.عمده مشکلات پیامبر(ص) بعد از فتح مکه بوده و همزمانی آن دوره با رخدادهای مهم:
الف . معرفی امیر المؤمنین(ع) به جانشینی خود در روز غدیر.
ب. انتخاب اسامه بن زید به عنوان فرمانده برای لشکری که عازم شام بود . فراخوان اصحاب برای حضور در آن.
۳.تمرکز قدرت در شبه جزیره العرب زیر چتر یک حکومت واحد، امری بی‌سابقه بود.
۴. فقدان زیرساخت‌های حکومتی در آن منطقه، مساله پذیرش جانشینی را سخت می کرد.
جلسه چهارم
نکات مهم جلسه چهارم:
1. ترس انصار از آینده، علت تشکیل سقیفه بود و این ترس ناشی از ناهمگونی جامعه، اختلاف مهاجرین و انصار و اختلاف اوس و خزرج، بوده است.
2. انسجام و اتحاد قبیله قریش سبب پیروزی مهاجرین بر انصار شد و حضور قبیله بنی اسلم آن را تثبیت کرد.
جلسه پنجم
نکات مهم جلسه پنجم:
1. مقاومت و اصرار امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) در مسأله خلافت اقدامی روشنگرانه برای نسل های بعدی بوده است.
2. ارتداد برخی قبائل و همچنین جنگ های رده از عوامل تأثیر گذار بر حوادث بعد از رحلت پیامبر اسلام (ص) بوده است.
3. دوران خلافت خلیفه اول و دوران خلیفه دوم با یکدیگر تفاوت های بنیادین داشتند و همین امر موجب مراجعه بیش از پیش مسلمانان به امام علی (ع) شد.
جلسه ششم
نکات مهم جلسه ششم:
۱. عثمان در شرایطی به خلافت برگزیده شد که جامعهی تغییر یافتهی زمانهاش به خلیفهای نیرومند نیاز داشت و این درحالی بود که عثمان شخصیتی ضعیف داشت.
۲. شرایط موجود، جامعه را به سمت شورش پیش برد و سرانجام به قتل عثمان منجر شد.
۳. عثمان از شاخهی امویان بود که افراد آن بسیار همخط و یکدل بودند و سیاستی تخریبی داشتند.
جلسه هفتم
نکات مهم جلسه هفتم:
1.اعراب پیش از اسلام در منطقه حجاز معیشتی سخت داشتند اما پس از جنگهای برون مرزی وضع معیشتی آنها دگرگون شد. عثمان و اطرافیان او برخی از صحابه ثروت فراوانی بهدست آوردند که در کتب تاریخی به تفصیل وارد شده است.
2.در دوران خلافت عثمان میان شاخه های قبیله قریش انشقاق غیر قابل انکاری بهوجود آمد که تاثیر بسزایی در حوادث زمان خلافت امیرالمؤمنین داشت.
3.بیعت امام علی (ع) با خلفاء جامعه را از تشتتی حتمی نجات داد.
جلسه هشتم
نکات مهم جلسه هشتم ؛
۱.فتوحات در زمان خلفا به ویژه در دوران عثمان موجب تغییر پوشش جمعیتی شبه جزیره العرب و مناطق فتح شده گردید .
۲.گسترش شهرها و سرعت اسکان اگر ناهماهنگ غیر منسجم باشد، مشکل ساز است.
۳.شکل گیری دو شهر بصره و کوفه به عنوان دو پایگاه نظامی به دلیل جمعیت زیاد و نامنسجم زمینه ساز حوادث بعدی گردید .
۴. بیعت طلحه و زبیر مقدمه ساز جنگ جمل شد.
جلسه نهم
نکات مهم جلسه نهم:
۱. دلیل حرکت ناکثین به سوی بصره از گرایش های قبایل موجود در آن شهر نشات می گرفت . و پایان دادن به این قائله تنها با حضور امام علی (ع) امکان پذیر بود .
۲.نقش عائشه در جنگ جمل کلیدی است .
۳.دسیسه های معاویه در تحریک طلحه و زبیر بی تاثیر نبوده است .
۴ انشقاق درون قبیله ای ، انسجام و یکپارچگی جامعه را متزلزل می سازد.
۵.شناخت خصوصیات شام ، زمینه را برای درک بهتر سیاست های معاویه هموار می سازد.
جلسه دهم
نکات مهم جلسه دهم:
۱. برای درک جنگ صفین و و فهم حکومت داری معاویه و بنی امیه، شناخت منطقه شام اهمیت فراوانی دارد .
۲ شام با تمامی نقاط فتح شده تفاوت داشت . از جمله اینکه این منطقه تمدن و قانونمند بوده است؛ ارتش منظم و به روز داشته ، دینشان منوفیزیت ؛ زبانشان آرامی ( یکی از شاخه های زبان سامی ) و…
۳. سیاست دینی معاویه ورعایت ظواهر نسبت به دیگر بنی امیه قابل تامل است.
۴ . معاویه انسان سیاسی است وقبایل را به خوبی می شناخت.
۵. اسلام مردم شام یک اسلام سنتز شدهاست.
جلسه یازدهم
نکات مهم جلسه یازدهم:
۱. جنگ صفین نقطه عطف بزرگی است در تاریخ اسلام .
۲. لشکر شام با لشکر کوفه تفاوت‌های بنیادین داشت.
۳.بدنه لشکر امام (ع) بسیار ناهمگون است بر خلاف لشکر شام .
۴.در جنگ صفین شاهد زنده و فعال شدن تعارضات بین بنی امیه (شامیان) و اهل مدینه هستیم و همچنین تعارضات شام و عراق و ادامه دار شدن این تعارضات.
۵.سیاست و حاکمیت بنی امیه بر روند و حرکت تاریخ اسلام تاثیر گذار بوده است.
جلسه دوازدهم
نکات مهم جلسه دوازدهم:
۱. جنگ نهروان از آثار و نتایج جنگ صفین است .
۲.کوچ عرب های شبه جزیره العرب به صورت انفرادی نبوده است بلکه به صورت قبیله ای و همراه با خانواده و ما یملکشان به کوفه و بصره نقل مکان کردند.
۳.آزادی قبیله ای در تعارض با زندگی شهری و مدنی است.
۴.قبایل حاضر در بدنه سپاه امام علی (ع) اکثرا بدوی هستند.
۵.خوارج با توجه به تربیت بدوی خود با اصل حاکمیت مساله داشتند نه با خود حاکم.
۶.خوارج قرآن را بر اساس ذات بدوی خود می فهمند.
جلسه سیزدهم
نکات مهم جلسه سیزدهم:
۱. از جمله پیشامدهای جنگ صفین ، فرسایش سپاه امام علی ع و کشته شدن اصحاب و یاران نزدیک حضرت .
۲. شروع ماجرای خوارج به عنوان یک ایدئولوژی مربوط به جنگ نهروان است اما ادامه یافتن آن دلائل دیگری دارد .
۳. مناطق تحت نفوذ خوارج پس از جنگ نهروان : ایران و شمال آفریقا و..
۴. بنی امیه پس از فتح مکه همواره به دنبال تصاحب قدرت بوده و برای آن برنامه ریزی می کردند
۵. از نیمه دوم حکمرانی عثمان ، اُمَویزه کردن حکمرانی آغاز می شود.
۶. خاندان بنی امیه دارای خصوصیاتی بود که آنان را برای دست یابی به حکومت کمک رسانده است.
جلسه چهاردهم
نکات مهم جلسه چهاردهم:
۱. بنی امیه تیره ای بسیار منسجم بوده است.
۲.معاویه، اسلامی را در شام ترویج داد که هماهنگ با فرهنگ عمومی منطقه شامات باشد .
۳.قراء اعزام شده به شام و نیز دیگر صحابه همواره زیر ذره بین معاویه بودند.
۴. شامیان، معاویه و بنی امیه را حاکمانی لازم الطاعه می دانستند.
۵.بنی امیه توانست با سیاست قلع و قمع بسیاری از مخالفین و جریان های مخالف را از بین ببرد.
جلسه پانزدهم
نکات مهم جلسه پانزدهم:
۱.جنگ خوارج مانند جنگ جمل و صفین در یک چارچوب خاصی اتفاق افتاد.
۲.با وجود اینکه غالب سپاه خوارج از بین رفت اما مقوله خوارج ادامه دار شد.
۳. فرهنگ جنگ و نزاع میان قبائل حتی بعد از اسلام ادامه دار بود اما در زمان خلفا حالت برون مرزی پیدا کرده و در راه فتوحات به کار گرفته شد.
۴. امام (ع) در هنگامه جنگ تلاش می کرد سپاهیانش پایبند به ضوابط دینی باشند.
۵.رفتار سپاه امام (ع) با خواست و مبانی دینی حضرت، همسان نبوده است برخلاف سپاه شام.
جلسه شانزدهم
نکات مهم جلسه شانزدهم:
۱. ماه های پایانی دوران حکومت حضرت ، دوران تنهایی و دلتنگی است و این مطلب از خطبه ها و سخنان ایراد شده در این بازه زمانی به خوبی قابل درک است.
۲. ابن ملجم وسیله ای بود برای اجرای یک نقشه طراحی شده.
۳. امام (ع) به دلیل شرایط حاکم بر جامعه آن روز، به طور مخفیانه به خاک سپرده شد.
۴. کوفه یکی از شهرهای شیعه نشین باقی ماند که یکی از دلایل عمده آن، حضور چند ساله امیر المؤمنین (ع) در آن شهر است.
جلسه هفدهم
نکات مهم جلسه هفدهم:
۱. منتقدین امام ع بر دو موضوع تکیه دارند
*جنگهای بوجود آماده در میان مسلمانان و اختلافات جامعه
*توقف فتوحات
۲.در روران شیخین اسبابی که منجر به اختلاف و درگیری در جامعه می شود وجود نداشت .
۳.مشکلات بوجود آمده در دوران حکومت امام علی ع به دوران حضرت مربوط است نه به خود ایشان و هرکسی جای ایشان انتخاب شده ، با مشکلات بیشماری درگیر می شد .
۴.جامعه اسلامی به مرور زمان ، تغییراتی را تجربه کرده است و این موضوع از کلام خلیفه دوم در اواخر عمر خود قابل برداشت است .
جلسه هجدهم
نکات مهم جلسه هجدهم:
1. امام علی ع بیش از دیگران این ظرفیت را تا به عنوان خلیفه مورد اجماع قرار گیرد .
2. در زمینه فتوحات ؛ توسعه جغرافیایی قلمرو اسلامی مهم بوده است نه کیفیت گسترش اسلام
3. یکی از اسباب ظهور متنبیان در مناطق یمن و یمامه ، اختلافات قبیله ای و منطقه ای بوده است .
4. آنچه منجر به ثبات سیاسی و تسلط قدرت حاکم بر جزیره العرب شد بعد از رحلت پیامبر ص ، ائتلاف بین قریش و اعراب ( قبائل بدوی ) بوده است .
5. توقف فتوحات در زمان امام ع نه تنها منقصت به حساب نمی اید بلکه نوعی افتخار است زیرا معیارهای دینی برای حضرت ، اهمیت داشت نه صرف گسترش قلمرو .
6. دوران حکومت حضرت به گونه ای بود که توقف فتوحات امری طبیعی بوده است .
جلسه نوزدهم
نکات مهم جلسه نوزدهم:
1. برخی از اصحاب موقعیت فراتاریخی دارند که نگاه عامه اهل سنت به اینها نشات گرفته از شخصیت یا آثارشان نیست بلکه متاثر از یک سلسله مسائل روائی و حدیثی است .
2. نگاه اهل سنت به تاریخ صدر اسلام ، یک نگاه ایدئولوژی است .
3. تبلیغات وسیع بنی امیه بر علیه امام علی ع ، چهره ای مخدوش از حضرت در اذهان ترسیم نمود.
4. بنی عباس با وجود درگیری و اختلاف با علویان اما سیاستی در راستای تخریب علی بن ابی طالب نداشتند .
5. اواخر قرن دوم با کثرت نقل حدیث رو به رو هستیم که بسیاری از این روایت در فضلئل و منقبت اهل بیت و امام علی (ع) بیان شده است .
6. اوائل قرن سوم ، نظام کلام اسلامی اهل سنت به صورت نظامند و مدوّن در آمد .
جلسه بیستم
نکات مهم جلسه بیستم:
1. قرن 3و 4 و 5 اوج ذوق ادبی و لغوی زبان عربی است چه در زمینه هظم و در چه در زمینه نثر
2. در قرون اخیر ( معاصر) مسیحیان عرب ، نوجه خاصی به ادبیات عرب مبذول داشتند .
3. مسیحیان عرب با تکیه بر هویت عربی خود به دنبال جستجوی میراث زبان و ادبیات عربی پرداختند.
4. یک عرب مسیحی ، امام را بر اساس شخصیت و ماهیت امام می شناسد اما عرب مسلمان حضرت را بر اساس شناختی که تصویر تاریخی ارائه داده می شناسد .
5. کلام و منش امام ع برای مسیحیان عرب زبان اعجاب برانگیز است .
6. هر چقدر جامعه بازتر شود و فضای تحقیق فراهم باشد ، اثبات حقانیت امام ع امکان پذیرتر خواهد بود .
