مقدمتا شایان ذکر است، طی روزهای گذشته و در پی برهم خوردن روابط قطر با دیگر کشورهای حاشیه‌ی جنوبی خلیج‌فارس، ترکیه تلاش کرد آشکارا جای خالی آنها را برای کشور کوچک قطر پر کند. کاری که ایران، نه به این آشکاری، بلکه محطاتانه‌تر، آن را انجام داد.
پیامد موضع‌گیری ترکیه در ماجرای قطر
در این راستا ابتدا پارلمان ترکیه به دولت کشورش اجازه داد نیروی نظامی به قطر گسیل کند. پس از آن اردوغان در یک سخنرانی به‌ظاهر خیرخواهانه عربستان را به تغییر رویه در مورد قطر توصیه کرد و در این زمینه از قطر حمایت نمود. حمایتی که ممکن است برایش هزینه‌های سنگینی داشته باشد.
پس از آن بود که با موافقت قطر، مقرر شد ترکیه در الریان، پایگاهی نظامی متشکل از ۱۳۰ مستشار نظامی ترک و ۵۰۰۰ نفر از نیروهای زمینی ارتش به همراه نیروهای زرهی را مستقر کند. گرچه توافق این مسأله در سال ۲۰۱۵ میلادی انجام شده بود، اما به سرانجام رسیدن این پروژه پس از ماجرای تحریم قطر توسط برادران بزرگترش جدی شد و با تسریع در تصویب پارلمان، اردوغان آن را امضا و عملیاتی کرد. اکنون سؤال اینجاست که آیا چنین رفتار و موضع‌گیری از جانب ترکیه برای منافع ملی این کشور مفید است یا در نهایت ممکن است خطراتی برای ترکیه داشته باشد.
در پاسخ، به نظر می‌رسد، به ظاهر ممکن است موضع‌گیری‌های این‌چنینی و همچنین تأسیس پایگاهی نظامی در کشوری دیگر، نشان از گسترش نفوذ در منطقه باشد و نشانه‌ای از اقتدار و تأثیرگذاری بین‌المللی باشد. چیزی که ترک‌ها با دکترین نوعثمانی‌گری همیشه به دنبال آن بوده‌اند. اما در واقع، تحلیل‌گران معتقدند این موضع‌گیری ترکیه در ماجرای قطر و تأسیس پایگاه نظامی در شرایط بحرانی میان این کشورها به‌نفع ترکیه نیست و از لحاظ امنیتی برای ترکیه مخاطراتی را ایجاد می‌کند؛ علت این تحلیل به بحران سوریه بازمی‌گردد.
در شرایطی که عربستان روابط خوبی با قطر ندارد، جانب‌داری ترکیه از قطر موجب خواهد شد حمایت عربستان را در جبهه‌ی سوریه از دست بدهد؛ زیرا در این روزها زمزمه‌ی تجزیه سوریه بیش از پیش به گوش می‌رسد و کردها درحال مبارزه با داعش برای بازپس‌گیری رقه هستند. با این کار، عملا کردها درحال تکمیل پازلی هستند که بخشی از سوریه را به نام آنها خواهد زد و تا حد زیادی زمینه را برای استقلال کردها از سوریه فراهم خواهد کرد. این مسأله، چه از بعد سیاسی و چه از بعد نظامی، مورد حمایت آمریکا نیز هست. این روزها آمریکایی‌ها با ارسال سلاح به کردها آنها را تقویت می‌کنند. ناگفته نماند که اسرائیل از تجزیه‌ی سوریه و عراق خوشنود است، زیرا چه بسا در پی تشکیل کشور مستقل کردستان، بیشترین سود عائد اسرائیل شود. اما آنچه در این بین برای ترکیه مهم است، خطر استقلال کردستان سوریه و نیز کردستان عراق برای ترکیه است. آنها از این نگرانند که استقلال کردها در عراق و سوریه در مرحله‌ی بعدی، دامنگیر خود آنها نیز بشود. البته این نگرانی ، بی‌مورد هم نیست.
تحرکات سیاسی کردهای عراق، درخواست برگزاری همه‌پرسی استقلال و تلاش برای ایجاد پارلمان در کردستان عراق از سویی، و تلاش‌های سیاسی و نظامی کردهای سوریه از دیگر سوی موجب شده، بیشترین خطر نسبت به تجزیه، متوجه ترکیه و مناطق کردنشینش باشد. به همین دلیل است که به‌رغم تلاش آمریکا برای تجزیه‌ی سوریه، ترکیه از تمامیت ارضی سوریه دفاع کرده و مخالف تجزیه این کشور است.
در جمع‌بندی مسأله می‌توان گفت: گرچه در کل، برپایی و تأسیس پایگاه نظامی در قطر برای ترکیه می‌تواند امتیاز و نشانه‌ای از نفوذ منطقه‌ای ترکیه باشد؛ اما این امتیاز، تنها در شرایط عادی به نفع ترکیه است و نه در شرایطی بحرانی همچون اکنون. به‌هر حال عربستان نیز اکنون به یکی از بازیگران اصلی منطقه تبدیل شده است و به صلاح ترکیه نیست که برای بسط نفوذ خود در یک کشور کوچک منطقه، دشمنی کشور یا کشورهای مهم منطقه مانند عربستان را به جان بخرد.
علی الماسی
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم
دکتری مطالعات اسلامی
پژوهشگر مطالعات راهبردی
